Wyrok TSUE z dnia 18 stycznia 2024 r. w sprawie C-531/22

Dnia 18 stycznia 2024 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał kolejny istotny wyrok w sprawie C-531/22 dotyczącej kredytów we frankach szwajcarskich (CHF). Wyrok jest istotny dla Kredytobiorców, których zobowiązania wobec banku stały się wymagalne na skutek zaprzestania spłat, a bank skierował przeciwko nim sprawę na drogę postępowania sądowego, a następnie egzekucyjnego. Również w tych sprawach istnieje możliwość, a nawet obowiązek ze strony sądów prowadzących sprawy i nadzorujących postępowanie egzekucyjne badania z urzędu, czy w umowie kredytowej występowały klauzule abuzywne.

Sytuacja będąca przedmiotem oceny TSUE w sprawie C-531/22 dotyczyła kredytobiorcy, posiadające wobec banku zobowiązania kredytowe wynikające z dwóch umów zawartych w latach 2006 i 2008. Bank wypowiedział w/w umowy kredytowe, skierował sprawy przeciwko kredytobiorcy do sądu, uzyskał dwa nakazy zapłaty dotyczące roszczeń wywiedzionych z dwóch umów kredytowych, po czym skierował sprawy do komornika. W toku postępowania sądowego bank nie przedstawił jako dowodów potwierdzających istnienie i ważność roszczeń spornych umów kredytowych, a kredytobiorca z kolei nie kwestionował wydawanych przeciwko niemu orzeczeń sądowych, nie podnosił zarzutów, nie składał apelacji, skutkiem czego orzeczenia uprawomocniły się, a bank mógł skierować sprawy do komornika.

Już na etapie postępowania egzekucyjnego sąd nadzorujący sprawę, tj. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, powziął wątpliwości, czy umowy kredytowe, z których bank wywodził swych roszczeń, są ważne, skoro istnieje podejrzenie istnienia w nich zapisów niedozwolonych (abuzywnych) ze skutkiem w postaci konieczności oceny wyżej wymienionych umów z punktu widzenia ich ważności. W tym stanie sąd nadzorujący sprawę egzekucji skierował pytania do TSUE. Pytania dotyczyły dwóch kwestii. Pierwsze zagadnienie prawne dotyczyło kwestii, czy sąd nadzorujący postępowanie egzekucyjne jest zobowiązany do oceny ważności postanowień umownych oraz czy ma prawo unieważnić umowę, jeśli stwierdzi, że zawiera ona nieuczciwe klauzule. Drugie zagadnienie prawne dotyczyło kwestii, czy sąd może uznać za nieuczciwe zapisy umowne, które zostały uznane za abuzywne we wzorcach umownych stosowanych przez innego przedsiębiorcę i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych.

Zgodnie z treścią orzeczenia wydanego przez TSUE dnia 18 stycznia 2024 r. w sprawie C-531/22:

„1) Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

– stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym przewidującym, iż sąd krajowy nie może zbadać z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w umowie i wyciągnąć z tego konsekwencji, w sytuacji gdy sprawuje on nadzór nad postępowaniem egzekucyjnym prowadzonym na podstawie prawomocnego orzeczenia w sprawie wydania nakazu zapłaty, któremu przysługuje powaga rzeczy osądzonej:

– jeśli przepisy te nie przewidują takiego badania na etapie wydawania nakazu zapłaty, lub

– jeśli takie badanie jest przewidziane wyłącznie na etapie sprzeciwu od danego nakazu zapłaty, o ile istnieje znaczne ryzyko, że dany konsument nie wniesie wymaganego sprzeciwu albo ze względu na to, że określony w tym celu termin jest bardzo krótki, albo z uwagi na koszty postępowania przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, albo też ze względu na to, że przepisy krajowe nie przewidują obowiązku dostarczenia temu konsumentowi wszelkich informacji niezbędnych do ustalenia przez niego zakresu swoich praw.

2) Artykuł 3 ust. 1, art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8 dyrektywy 93/13

należy interpretować w ten sposób, że:

– nie stoją one na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym wpis warunku umowy do krajowego rejestru klauzul niedozwolonych powoduje uznanie tego warunku za nieuczciwy w każdym postępowaniu z udziałem konsumenta, w tym także wobec przedsiębiorcy innego niż ten, przeciwko któremu toczyło się postępowanie o wpis rzeczonego warunku do tego rejestru krajowego, i gdy ów warunek nie ma takiego samego brzmienia jak warunek wpisany do wspomnianego rejestru, ale posiada taki sam sens i wywołuje jednakowe skutki wobec danego konsumenta.”

Z wyroku C-531/22 wynika wprost, iż sąd nadzorujący postępowanie egzekucyjne ma prawo przeanalizować treść umowy kredytowej pod kątem nieuczciwych warunków umownych. Argumentem za powyższym stanowiskiem jest istnienie i zakres obowiązywania dyrektywy 93/13, która ma na celu ochronę praw konsumentów. Dla zapewnienia ochrony praw konsumentów konieczne jest umożliwienie badania potencjalnie nieuczciwych warunków umowy. Badania nieuczciwości klauzul umownych jest możliwe również na etapie postępowania egzekucyjnego. Jeśli sąd stwierdzi, że umowa zawiera nieuczciwe klauzule, może całą umowę unieważnić. Skutkiem unieważnienia umowy będzie w takim przypadku uchylenie tytułu wykonawczego uzyskanego przez bank z uwagi na odpadnięcie podstaw prawnych jego roszczenia. Dalszym potencjalnym skutkiem będzie zwolnienie kredytobiorcy z obowiązku zwrotu należności bankowi w ramach postępowania egzekucyjnego i konieczność wzajemnego rozliczenia się stron, tak jak w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej.

Dla osiągnięcia tych celów zmierzających do skutecznej ochrony praw konsumentów konieczne jest, by system prawny danego kraju umożliwiał badanie kwestionowanych, czy też wątpliwych postanowień umownych. W ramach postępowania egzekucyjnego ta weryfikacja winna być dokonywana przez sąd z urzędu, niezależnie od braku działania ze strony konsumentów, w tym podnoszenia lub też nie konkretnych zarzutów dotyczących zobowiązania będącego przedmiotem badania. W ramach porządku prawnego obowiązującego w Polsce oznacza to konieczność badania potencjalnie nieuczciwych klauzul w umowach w postępowaniu o wydanie nakazu zapłaty, ale i na etapie postępowania egzekucyjnego. Przepisy regulujące wydanie nakazu zapłaty i postępowanie egzekucyjne muszą umożliwiać badanie umów pod kątem nieuczciwych klauzul.

Podkreślić należy, iż w sytuacji gdy na etapie postępowania egzekucyjnego nie przewidziano jakiegokolwiek badania przez sąd z urzędu potencjalnie nieuczciwego charakteru warunków zawartych w danej umowie, należy stwierdzić, że przepisy krajowe mogą zagrażać skuteczności ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13, jeżeli przepisy te nie przewidują takiego badania na etapie wydawania nakazu zapłaty lub jeżeli takie badanie przewidziane jest jedynie na etapie sprzeciwu wniesionego od danego nakazu zapłaty, o ile istnieje znaczne ryzyko, że dany konsument nie wniesie wymaganego sprzeciwu albo ze względu na to, że określony w tym celu

termin jest bardzo krótki, albo z uwagi na koszty postępowania przed sądem w stosunku do kwoty kwestionowanego długu, albo też ze względu na to, że przepisy krajowe nie przewidują obowiązku dostarczenia konsumentowi wszelkich informacji niezbędnych do ustalenia przez niego zakresu swoich praw.

W wyroku z 18 stycznia 2024 r. TSUE potwierdził również wcześniej stanowisko zaprezentowane w wyroku C-139/22 z dnia 21 września 2023 r. w sprawie przeciwko mBank SA, zgodnie z którym w przypadku równoznaczności treści spornego warunku z klauzulą niedozwoloną wpisaną przez UOKiK do rejestru klauzul abuzywnych, zachodzą podstawy do unieważnienia umowy o kredyt CHF.