KLAUZULE NIEDOZWOLONE

STRONA GŁÓWNA / ARTYKUŁY / KLAUZULE NIEDOZWOLONE

Poniżej zestaw podstawowych informacji o 4 popularnych klauzulach niedozwolonych.

1) Klauzula indeksująca (waloryzacji) kwotę udzielonego kredytu do kursu waluty obcej

Najczęściej indeksacja występuje do kursu CHF, ale klauzula indeksująca dotyczy każdej waluty obcej. Klauzule indeksacyjne (waloryzacyjne) w ramach kontroli wzorców umownych na podstawie wielu wyroków sądowych zostały uznane za niedopuszczalne.

Należy rozróżnić jednak 2 podstawowe sytuacje związane z kredytami walutowymi, to jest:

1) kredyt udzielony w walucie obcej, np. w CHF,
2) kredyt udzielony w złotówkach (PLN), ale indeksowany (waloryzowany) kursem waluty obcej, np. kursem CHF.

W przypadku pierwszym, czyli kredytu udzielonego w walucie obcej, umieszczenie w umowie niedozwolonych postanowień (klauzul) dotyczących sposobu przeliczania kwoty kredytu na złotówki (PLN) niesie ograniczony skutek prawny dla klienta. Kredyt udzielony został w walucie obcej i w tej walucie jest spłacany.

Bezskuteczność klauzul indeksacyjnych może spowodować co najwyżej powstanie po stronie banku obowiązku zwrotu klientowi różnic kursowych, to jest różnic pomiędzy kursem stosowanym przez bank, a średnim kursem NBP, który zgodnie z art. 358 § 2 Kodeksu cywilnego winien być stosowany przez bank przy przeliczaniu spłat kredytu, jednakże spłata kredytu realizowana bezpośrednio w danej walucie (CHF) powoduje, że nadpłata kredytu nie powstaje.

W drugim przypadku, to jest kredytu udzielonego w złotówkach (PLN), ale indeksowanego (waloryzowanego) kursem waluty obcej (CHF), skutki prawne są poważniejsze. Jeśli sąd ustala, że nieskuteczne w umowie były klauzule przeliczające kredyt z PLN na CHF lub z CHF na PLN, to skutek jest taki, że kredyt uznany jest za
kredyt udzielony w PLN i w takiej walucie również winien być w takim przypadku spłacany.
Klasyczne klauzule waloryzacyjne w umowach kredytowych Poniżej kilka przykładowych klauzul waloryzacyjnych, zawartych w umowach kredytowych różnych banków, które uznane zostały za niedozwolone:

BPH S.A. BPH PBK S.A.
Umowa kredytu hipotecznego z 2002 r. § 2 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]

„Bank udziela Kredytobiorcy na jego wniosek z dnia (…)” na warunkach określonych w Umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku Przemysłowo Handlowym PBK S.A., kredytu w wysokości (…) franków szwajcarskich (CHF) (słownie: … złotych polskich), a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy.”

§ 3 ust. 2 [klauzula skutkująca możliwością żądania zwrotu nadpłaconych kwot]
„Prowizja od kredytu walutowego, naliczana jest i pobierana w złotych po kursie sprzedaży obowiązującym w dniu zapłaty prowizji zgodnie z Tabelą kursów walut BPH PBK S.A. ogłaszaną s w siedzibie Banku.”

§ 5 ust. 3 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Kwota kredytu wypłacana jest w złotych po przeliczeniu zgodnie z kursem kupna waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu wypłaty zgodnie z Tabelą kursów walut BPH PBK SA ogłaszaną w siedzibie Banku.”
BPH S.A. Umowa kredytu budowlano-hipotecznego z 2004 r. i z 2005 r.

§ 2 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Bank udziela Kredytobiorcy na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku BPH S.A. nie objętych Ustawą o Kredycie Konsumenckim, kredytu w wysokości X CHF (słownie: …. franków szwajcarskich), a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy.”

Załącznik nr 1 Wniosek o wypłatę kredytu [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „waluta PLN.”
Załącznik nr 7 do umowy kredytu budowlano-hipotecznego Nr …. Ust. 2 pkt 2) [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacona jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”.

Umowa kredytu hipotecznego z 2006 r.
§ 2 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Bank udziela Kredytobiorcy na warunkach określonych w umowie oraz Regulaminie kredytowania osób fizycznych w Banku BPH S.A. nie objętych Ustawą o Kredycie Konsumenckim, kredytu w wysokości X CHF (słownie: …. franków szwajcarskich), a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania i zwrotu kredytu wraz z odsetkami zgodnie z warunkami niniejszej umowy.”

Załącznik nr 1 Wniosek o wypłatę kredytu [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „waluta PLN.”
Załącznik nr 7 do umowy kredytu hipotecznego Nr …. Ust. 2 pkt 2) [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „kwota kredytu lub transzy kredytu wypłacona jest w złotych po przeliczeniu według kursu kupna waluty kredytu obowiązującego w Banku w dniu wypłaty kwoty kredytu lub transzy kredytu, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z
zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”

Ust. 2 pkt 4) [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„kwota spłaty podlega przeliczeniu na złote po kursie sprzedaży waluty kredytu obowiązującym w Banku w dniu dokonania spłaty, zgodnie z Tabelą kursów walut Banku BPH S.A. ogłoszoną w siedzibie Banku z zastosowaniem zasad ustalania kursów walut obowiązujących w Banku.”
GE Money Bank S.A. Umowa o kredyt hipoteczny z 2005 r.
§ 1 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (słownie: … złotych polskich), indeksowanego kursem CHF zwanego dalej „Kredytem” na warunkach określonych w Umowie a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania Kredytu zgodnie z postanowieniem Umowy oraz zapłaty Bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z Umowy. Na kwotę Kredytu składa się kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości (…) złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 oraz kwota należnej składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy opisanego w § 13, w wysokości (…) złotych polskich, która zostanie doliczona do salda Kredytu, zgodnie z zasadami określonymi w § 17, następnie saldo walutowe
przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.”

§ 10 ust. 6 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Rozliczenie każdej wpłaty dokonywanej przez Kredytodawcę, będzie następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu wypływu środków do Banku.”

§ 17 ust. 1-5 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„1. Do rozliczenia transakcji wypłat i spłat Kredytów oraz Pożyczek stosowane są odpowiednio kusy/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A. walut zawartych w ofercie Banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji.
2. Kursy kupna określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna.
3. Kursy sprzedaży określa się jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży.
4. Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielonych przez GE Money Banku S.A. stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży GE Money Banku S.A ustalane w sposób określony w ust. 5.
5. Marże kupna/sprzedaży ustalane są raz na miesiąc. Wyliczenie ww. marż polega na obliczeniu różnicy pomiędzy średnimi kursami złotego do danych walut ogłoszonymi w tabeli kursów średnich NBP w przedostatnim dniu roboczym miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż a średnią arytmetyczną z kursów kupna/sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z i pięciu banków na ostatni dzień roboczy miesiąca poprzedzającego okres obowiązywania wyliczonych marż ww. banki to: PKO BP S.A., PEKAO S.A., Bank Zachodni WBK S.A., Millennium Bank S.A. i
CitiBank Handlowy Polska S.A.”
Umowa o kredyt hipoteczny z 2006 r., z 2007 r. i z 2008 r.
§ 1 ust. 1 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy]
„Bank udziela Kredytobiorcy Kredytu w kwocie (…) złotych polskich (słownie: … złotych polskich), indeksowanego kursem CHF zwanego dalej „Kredytem” na warunkach określonych w Umowie a Kredytobiorca zobowiązuje się do wykorzystania Kredytu zgodnie z postanowieniem Umowy oraz zapłaty Bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z Umowy. Na kwotę Kredytu składa się kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości (…) złotych polskich, przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2 oraz kwota należnej składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty pracy opisanego w § 13, w wysokości (…) złotych polskich, która zostanie doliczona do salda Kredytu, zgodnie z zasadami określonymi w § 17, następnie saldo walutowe
przeliczane jest dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany jest Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., opisanej szczegółowo w § 17.”

§ 7 ust. 2 zd. 4 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „Każdorazowo wypłacana kwota polskich złotych polskich, zostanie przeliczona na walutę, do której indeksowany jest Kredyt według kursu kupna waluty Kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez Bank.”
§ 10 ust. 8 [klauzula skutkująca nieważnością całej umowy] „Rozliczenie każdej wpłaty dokonywanej przez Kredytodawcę, będzie następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany Kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez GE Money Bank S.A., obowiązującego w dniu wypływu środków do Banku.”

Jakie ma znaczenie stwierdzenie bezskuteczności klauzuli indeksacyjnej?
Gdy sąd wyrokiem stwierdzi, że określone postanowienie zawarte w umowie kredytowej dotyczące indeksacji kwoty kredytu jest bezskuteczne, to kredyt zaciągnięty np. w kwocie 200.000 zł, indeksowany zgodnie z umową walutą CHF, winien być traktowany jak kredyt zaciągnięty tylko i wyłącznie w złotówkach (PLN). Kredyt winien być traktowany jako złotowy (PLN), ale oprocentowanie zostaje takie jak ustalono w umowie, czyli oparte o stawkę LIBOR + marża. Skutek orzeczenia sądowego będzie taki, że kredyt zostanie zmieniony na kredyt
złotówkowy, ale z oprocentowaniem liczonym jak dla kredytów walutowych (CHF), czyli niższym.
Skutki finansowe takiej operacji sądowej zamiany kredytu walutowego (CHF) na złotówkowy będą dalej idące. Kredytobiorcy pierwotnie, to jest do przewalutowania kredytu wyrokiem sądowym,
spłacali raty kredytu i odsetek w wyższej wysokości niż należna. Banki wyliczały raty kapitałowo- odsetkowe przy uwzględnieniu kursu CHF, który rósł, jednakże przy zastosowaniu niedozwolonej klauzuli indeksacyjnej. Na skutek stosowania przez bank klauzuli niedozwolonej kredytobiorcy spłacili przez wiele lat kwoty znacznie zawyżone w stosunku do należnych; takie zasady dotyczą
po wyroku nie tylko rat kredytów spłaconych w przeszłości, ale również i rat należnych do zapłaty w przyszłości.
Rata kapitałowo- odsetkowa, liczona prawidłowo, po wyroku sądowym, bez stosowania niedozwolonej klauzuli indeksacyjnej, winna być niższa, w niektórych przypadkach zdecydowanie niższa.
Obecnie, przy uwzględnieniu uznania klauzul indeksacyjnych za niedozwolone, kredytobiorcy mogą domagać się od banku zwrotu nienależnie zapłaconych świadczeń.

Również raty należne w przyszłości winny zostać przeliczone przez bank na tej samej zasadzie.

2) Klauzula ubezpieczenia niskiego wkładu własnego (zakładka) Klauzula ubezpieczenia niskiego wkładu własnego jest zasadniczo prawnie dopuszczalna, jednak zgodnie z coraz liczniejszymi orzeczeniami sądowymi, w niektórych przypadkach występowanie takiej klauzuli w umowach kredytowych traktowane jest jako niedozwolone.

Niedozwolone postanowienia umów kredytowych kwestionowane są najczęściej w sytuacji, gdy:

– nie dają kredytobiorcy informacji o przedmiocie ubezpieczenia, warunkach zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, zasad regresu ubezpieczyciela wobec kredytobiorcy;
– nie przewidują jasnych kryteriów kiedy i na jaki okres ubezpieczenie zostanie przedłużone a także jaki będzie jego koszt;
– nie przewidują zwrotu składki za niewykorzystany okres ubezpieczenia.

W konsekwencji stwierdzenia istnienia w umowach kredytowych zapisów o takiej lub podobnej w skutkach treści, jest orzeczenie o ich bezskuteczności. Zapis bezskuteczny nie wywołuje skutków prawnych. Rezultat finansowy to obowiązek zwrotu przez bank pobranych bezzasadnie od kredytobiorcy kwot składek ubezpieczenia.

3) Klauzula dowolnej zmiany oprocentowania kredytu (zakładka)

Niektóre umowy kredytowe zawierają zapisy, zgodnie z którymi oprocentowanie kredytu nie jest uzależnione od oprocentowania rynkowego (czyli stawki LIBOR) powiększonego o marżę, lecz wynika z dowolnej decyzji banku, którą ten komunikuje klientowi, co skutkować ma zmianą oprocentowania kredytu. Taka klauzula wpisana do umowy kredytowej jest uznawana przez sądy za prawnie niedopuszczalną. Klauzula dowolnej zmiany oprocentowania kredytu przez bank jest kwestionowana zarówno w orzeczeniach sądowych dotyczących uznania danego wzorca umownego za
niedozwolony, jak w jak i w sprawach indywidualnych dotyczących konkretnych umów.

W niektórych orzeczeniach sądowych klauzula dowolnej zmiany oprocentowania jest kwalifikowana wprost jako nieważna. Stwierdzenie przez sąd, że postanowienie pozwalające na zmianę oprocentowania przez bank jest bezskuteczne, oznacza, że dla danego kredytu nie można zmienić oprocentowania, gdyż takiej możliwości prawnej w umowie kredytowej prawidłowo nie wpisano. Konsekwencją wyroku jest utrzymanie stałego oprocentowania kredytu, zgodnie z warunkami oprocentowania ustalonymi pierwotnie w umowie kredytowej, a jeśli skutkiem wadliwie wprowadzonych zmian oprocentowania doszło do zwiększenia rat kredytu na rzecz banku, to obowiązkiem banku jest przeliczenie rat kredytu na nowo, również wstecz i rozliczenie potencjalnej nadpłaty na rzecz kredytobiorcy.
Jeżeli kredytobiorca płacił raty wyższe niż powinien, to uzyskuje wobec banku roszczenie o zwrot nadpłaty.

4) Klauzula podwyższonego oprocentowania lub ubezpieczenia za okres po wpisie zabezpieczenia banku na hipotekę nieruchomości a przed dostarczeniem dokumentów do banku- czyli tzw. klauzula ubezpieczenia pomostowego (zakładka)
Orzeczenia sądów stwierdzają co do zasady, że bank ma prawo pobierać podwyższone oprocentowanie lub inny rodzaj wynagrodzenia za zwiększone ryzyko jakie wiąże się z brakiem zabezpieczenia roszczenia na hipotece, czyli pobierać od kredytobiorcy dodatkowe tzw. ubezpieczenie pomostowe. Jednak po wpisie hipoteki do ksiąg wieczystych interes banku jest już zabezpieczony a bank nie ma prawa pobierać wyższego wynagrodzenia. Tymczasem banki w wielu umowach kredytowych zastrzegały obowiązywanie wyższego oprocentowania lub innego wynagrodzenia nie do czasu wpisu hipoteki, lecz do czasu dostarczenia dokumentów do banku.

Sądy uznają, że pobieranie dodatkowego wynagrodzenia przez banki za ten okres jest niedopuszczalne, w skutek czego kredytobiorcom przysługuje prawo do żądania zwrotu przez bank nadpłaconej kwoty podwyższonego oprocentowania lub innego wynagrodzenia za okres po wpisie hipoteki do ksiąg wieczystych, a przed uznaniem tego zdarzenia, czyli dokonanego już wpisu do ksiąg, przez bank.
Stwierdzenie przez sąd, że powyższa klauzula są bezskuteczna, oznacza, że umowy należy czytać bez uwzględnienia powyższej klauzuli, czyli tak, jakby jej od początku w umowie nie było.
Ponieważ orzeczenie sądu ma skutek od daty zawarcia umowy, a nie od daty wydania orzeczenia, co oznacza również możliwość domagania się od banku zwrotu nienależnie pobranych opłat za cały okres kredytowania.

Czy ustalenie, że w umowie kredytowej występuje dana klauzula niedozwolona, zakazana przez prawo, samo przez się powoduje, że ta klauzula nie obowiązuje i przestaje działać?

Niestety nie.

Banki, jako profesjonaliści w obrocie finansowym, oczywiście wiedzą o zakazanym charakterze danego zapisu w umowie kredytowej, ale to nie oznacza, że automatycznie wyeliminują w/w zapisy z umowy kredytowej jak i z własnej inicjatywy zwrócą Ci nienależnie pobrane korzyści majątkowe. W praktyce do uzyskania takiego skutku konieczne jest skierowanie sprawy do sądu oraz wydanie korzystnego dla konsumenta/ kredytobiorcy orzeczenia sądowego.
Możliwe jest oczywiście zawarcie ugody sądowej lub pozasądowej z bankiem, która to ugoda eliminuje z umowy niekorzystne dla konsumenta/ kredytobiorcy klauzule, ale i ta ugoda nie zawsze jest korzystna dla tej osoby, zwłaszcza wtedy, gdy jest skonstruowana przez bank, który i w ten sposób zechce zminimalizować swoje straty, a niekorzystnymi skutkami finansowymi zawartej przez konsumenta/ kredytobiorcę z bankiem umowy po prostu się z tym konsumentem/ kredytobiorcą "podzielić". To propozycja dzielenia strat powstałych ze źle skonstruowanej umowy kredytowej, np. 50 %/50 %. Propozycja owszem godna rozważenia, ale czy jest to dla konsumenta/ kredytobiorcy propozycja godna, w szczególności z racji ewidentnej i jednostronnej winy
banku w wadliwym przygotowaniu i wdrożeniu umowy kredytowej? Poza tym, wszelka, pozasądowa ugoda z bankiem rodzi po stronie innego wielkiego gracza finansowego, jakim jest fiskus, apetyt na odzyskane cudem przez Ciebie pieniądze, wcześniej zawłaszczone Ci, a teraz jedynie odzyskane, jako przychód podatkowy z odszkodowania pozasądowego, podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Istnieje zatem wiele finansowych przesłanek, aby niejasną grę bankową z Tobą rozstrzygnąć raz na zawsze stosownym pozwem sądowym.