Wyroki TSUE z 15 czerwca 2023 r. C-520/21 i C-287/22

Zgodnie z wyrokiem TSUE z 15 czerwca 2023 r. C-520/21 banki nie mają prawa do żądania od kredytobiorców wynagrodzenia o korzystanie z kapitału, ani żadnych innych roszczeń o podobnym charakterze.

Wyrok TSUE z 15 czerwca 2023 r. potwierdza opinię rzecznika TSUE z lutego bieżącego roku. Europejski Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że bank nie ma prawa żądać od konsumenta jakiejkolwiek waloryzacji w ramach udzielonego kredytu CHF. Bankom nie przysługuje jakiekolwiek wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Wyrok TSUE wynika z szeregu przesłanek. W szczególności nie istnieje żaden zapis ani w polskim, a nie w europejskim prawie, który dawałby możliwość dochodzenia roszczeń z tytułu nieuprawnionego stosowania przez banki klauzul abuzywnych. Bank nie może czerpać zysków ze swoich nieuczciwych praktyk. Ponadto, gdyby istniała taka możliwość, że nieuczciwy przedsiębiorca mógłby liczyć na zyski w związku z zawieraniem z klientami niedozwolonych prawnie umów, to zniweczyłoby to cel dyrektywy 93/13, która ma za zadanie chronić konsumentów.

Frankowicze mają natomiast pełne roszczenia względem o wynagrodzenie (rekompensatę) za korzystanie z kapitału, który w zawyżonych kwotach wpłacali do banków w postaci rat kredytu. Frankowicze mogą pozywać banki m.in. o waloryzacje w ramach wpłacanych rat kredytu, odszkodowanie oraz zadośćuczynienie.

Zabezpieczenie roszczenia a TSUE. Skutki wyroku C-287/22

Kolejny wyrok TSUE z 15 czerwca 2023 r. C-287/22 wyjaśnia szereg wątpliwości polskich sądów w zakresie przyznawania frankowiczom zabezpieczenia roszczeń na czas procesu. W uzasadnieniu wyroku Europejski Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że sądy mogą zarządzać zawieszenia spłaty rat kredytu w trakcie trwania procesu o ustalenie nieuczciwego charakteru kredytu CHF. W ocenie TSUE dyrektywa 93/13 sprzeciwia się wykładni przepisów oraz orzecznictwu, które wyłączają możliwość udzielenia zabezpieczenia powództwa konsumenta przeciwko bankowi poprzez zawieszenie wykonywania umowy, w tym poprzez zawieszenie obowiązku spłaty rat na czas trwania postępowania sądowego. Odmowa zawieszenia przez sąd spłaty rat kredytu hipotecznego indeksowanego do CHF może natomiast naruszać prawo unijne.

TSUE wskazał, że ochrona zagwarantowana konsumentom przez dyrektywę 93/13 wymaga, aby sąd krajowy miał możliwość zarządzenia odpowiedniego środka tymczasowego, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia w przedmiocie nieuczciwego charakteru warunków umownych. W ocenie Trybunału, odmowa zawieszenia spłaty rat kredytu w ramach środków tymczasowych, może uczynić, przynajmniej w części, nieskutecznym ostateczne orzeczenie do co nieważności umowy.

Orzeczenie to nie prowadziłoby bowiem do przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej, w jakiej konsument znajdowałby się w braku nieuczciwej klauzuli, skoro następnie musiałby on wystąpić z kolejnym powództwem o zapłatę kwot uiszczonych, w toku pierwszego procesu na podstawie unieważnionej umowy. W takiej sytuacji skutek restytucyjny wyroku stwierdzającego nieważność umowy nie zostałby w pełni osiągnięty. Na skutek braku zabezpieczenia doszłoby do ograniczenia skuteczności ochrony przewidzianej w dyrektywie 93/13.

Zawieszenie spłaty rat jest tym bardziej konieczne, gdy konsument wypłacił bankowi kwotę wyższą od kwoty pożyczonej jeszcze przed wszczęciem postępowania. Brak zarządzenia środka tymczasowego oraz przedłużające się postępowanie sądowe mogą doprowadzić do pogorszenia sytuacji finansowej konsumenta w takim stopniu, że nie będzie on w stanie podjąć niezbędne działania w celu zwrotu kwot, do których ma prawo na podstawie unieważnionej umowy. Jednocześnie zwiększone zostanie ryzyko, że konsument nie będzie w stanie spłacać kredytu, co może skłonić bank do wszczęcia postępowania egzekucyjnego na podstawie umowy kredytu, która może zostać unieważniona.

Na podstawie powyższych przesłanek Trybunał stwierdził, że przepisy dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie orzecznictwu krajowemu, zgodnie z którym sąd krajowy może oddalić złożony przez konsumenta o zawieszenie spłaty rat miesięcznych kredytu, do czasu ostatecznego unieważnienia zawartej przez konsumenta umowy z powodu nieuczciwych warunków.

Orzeczenie jest również istotne dla procesów wytoczonych przeciwko Getin Noble Bank SA i dla uzyskania zabezpieczenia jeszcze przed ogłoszeniem upadłości, co po tej dacie wobec upadłego banku nie będzie już możliwe. W trakcie postępowania restrukturyzacyjnego Getin Noble Bank SA poprzedzającego ogłoszenie upadłości, przy uwzględnieniu przepisów ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym zaistniały wątpliwości, czy w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego Getin Noble Bank SA można zabezpieczyć w toku procesu roszczenie frankowicza wobec banku. Stanowisko Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w tej materii było negatywne, gdyż Prezes BFG uznał, że wobec podmiotu znajdującego się w restrukturyzacji nie można ubiegać się o zabezpieczenie roszczeń. Sądy powszechne nie zawsze uwzględniały to stanowisko, a opierały się prounijnej interpretacji przepisów o zabezpieczeniu, w tym konieczności chronienia interesów konsumenta zgodnie z celami dyrektywy 93/13. Orzeczenia TSUE C-287/22 potwierdza, iż zasadne i konieczne jest udzielanie przez sądy w Polsce szerszej ochrony konsumentom, udzielanie na ich rzecz zabezpieczenia, w tym znacznie częstsze uwzględnienie wniosków o wstrzymanie obowiązku uiszczania dalszych rat na rzecz banków.

Wskazane orzeczenia istotnie wpłyną na orzecznictwo sądów w Polsce w sprawach frankowych.